Tương truyền từ xa xưa, ngày 25/9 âm lịch năm Kỷ Sửu 1289 là ngày hiển thánh của Đức Thánh Cả cũng là ngày Vua Trần Nhân Tông có chỉ dụ cho tổ chức tại Bạch Hạc lễ tiệc Quan Thanh, khao quân mừng nhà Trần ba lần chiến thắng quân Nguyên Mông. Tiệc Quan Thanh là một trong ba kỳ tiệc lệ quan trọng trong năm của địa phương. Bắt đầu từ năm 1883 (triều vua Tự Đức) đến năm 1945 (cách mạng tháng 8 thành công), hội thi nấu cơm được đưa vào tổ chức bài bản tại lễ tiệc Quan Thanh nhằm ca ngợi sự khéo léo, tinh thần hăng say lao động và ý chí tầm quân, đánh giặc của dân tộc ta. Theo truyền thống, trước ngày lễ tiệc, các bô lão trong làng họp bàn xem xét khả năng mùa màng và việc làm ăn, buôn bán của địa phương là “phong” hay “sái” để quyết định quy mô tổ chức hội thi. “Phong” là kinh tế của làng phát triển với chiều hướng đi lên, mùa màng bội thu, “phong đãng hòa cốc”, nhà đủ, người no, buôn bán phát đạt, lãi nhiều, lỗ ít. Còn “sái” là ngược lại. Những năm “phong”, hội thi được tổ chức với sự tham gia của các giáp. Hình thức thi là vừa đi vừa nấu cơm. Hội thi thường kéo dài từ sáng sớm cho tới giờ Tý (12 giờ đêm). Đúng giờ Tý, các bô lão trong làng sẽ chấm điểm, công bố kết quả thứ hạng, sau đó dùng đũa gõ vào mâm, kết hợp với chiêng trống điểm hồi, hò reo mừng khao thắng lợi. Những niêu cơm chiến thắng phải đạt tiêu chuẩn cơm sôi dẻo, vừa chín tới, thức ăn ngon, bày biện đẹp. Theo quan niệm của người dân địa phương, nếu hội thi nấu cơm diễn biến thuận lợi, thời tiết ủng hộ thì đó là điềm báo một năm mới ấm no, đủ đầy. Người dân Bạch Hạc thời đó cũng tin rằng, người lớn ăn hạt cơm này thì cả năm sẽ may mắn, trẻ em hay ăn, chóng lớn, học hành tấn tới.

Ngày nay, trải qua bao thăng trầm của lịch sử, tiệc Quan Thanh dù đã được khôi phục lại, duy trì tổ chức hằng năm nhưng các hội thi, trò chơi dân gian mang đậm màu sắc văn hóa dân tộc diễn ra trong lễ hội thì mới chỉ được tổ chức gián đoạn, không thường niên và chưa đầy đủ. Vào dịp lễ tiệc Quan Thanh năm Quý mão 2023 và đón nhận quyết định công nhận phường Bạch Hạc là điểm du lịch văn hóa cộng đồng, phường Bạch Hạc đã tổ chức khôi phục lại hội thi nấu cơm trong các chuỗi hoạt động Lễ tiệc. Hội thi được tổ chức trên nguyên tắc dựa vào tích xưa. Chương trình do Hội Liên hiệp Phụ nữ phường tổ chức thực hiện và được đánh giá thành công ngoài mong đợi. Với sự tham gia nhiệt tình của chị em phụ nữ thuộc 06 chi hội phụ nữ khu dân cư trên địa bàn. 06 chi hội chia thành 06 đội thi. Hình thức thi vẫn là vừa đi, vừa nấu cơm. Điểm xuất phát từ trước cổng sân Ủy ban nhân dân phường di chuyển về phía đền Tam Giang. Tổng thời gian thi là 20 phút. Bà Lại Thị Thu Hà- Chủ tịch Hội LHPN phường Bạch Hạc, thành phố Việt Trì cho biết: “Để có được nồi cơm ngon, dẻo, mỗi thành viên trong đội phải phối hợp nhịp nhàng, nhuần nhuyễn. Vì vừa đi vừa nấu nên nồi cơm luôn luôn chuyển động theo nhịp bước của 02 người “gánh”, vì vậy những thành viên còn lại trong đội cũng phải đi theo đúng nhịp bước ấy, duy trì ngọn lửa “đúng độ” thì ngọn lửa mới đảm bảo cho việc làm chín cơm. Cùng với đó, 02 người gánh phải bước đều, bởi nếu bước không đều, không nhẹ nhàng thì nồi cơm sẽ mất cân bằng và làm đổ cơm ra ngoài; đồng thời ngọn lửa không bám được đáy nồi dễ dẫn đến tình trạng cơm sống hoặc chín không đều hay chín nhưng không bảo đảm yêu cầu về thời gian. Khi cơm đã cạn nước thì đội thi phải biết bớt lửa để không làm cháy cơm… Do vậy, để hoàn thành tốt phần thi nấu cơm đòi hỏi mỗi đội phải phối hợp chặt chẽ với nhau, phải hiểu ý nhau, điều tiết cho nhau trong các động tác đun nấu”. Khi đến khu vực cổng đền Tam Giang, Ban tổ chức sẽ kiểm tra cơm. Đội nào nấu cơm chín, dẻo, ngon thì mới được vào Đền tiếp tục tham gia phần thi nấu cỗ. Mâm cỗ sau khi hoàn thành sẽ được dâng cúng rồi mới chấm điểm và trao giải. Hội thi thu hút đông đảo nhân dân đến xem, tiếng hò reo, cổ vũ cùng tiếng trống thùng thình, tạo không khí hồi hộp, sôi nổi cho lễ tiệc Quan Thanh.

          Hội thi nấu cơm ở phường Bạch Hạc không chỉ mang lại không khí hứng khởi và vui tươi, mà còn là cơ hội để mỗi người thể hiện sự khéo léo, nhanh nhẹn; là cơ hội để người dân địa phương gặp gỡ, giao lưu và xây dựng tình đoàn kết. Với những tiêu chuẩn nghiêm ngặt trong quá trình nấu cơm, hội thi đã tạo ra những nồi cơm thơm ngon, cùng những món ăn đậm đà hương vị quê hương, khơi gợi niềm tự hào dân tộc trong lòng mỗi người tham gia.

          Ông Nguyễn Mạnh Hà – Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND phường Bạch Hạc cho biết: “Hội thi nấu cơm không chỉ là hoạt động văn hóa mà còn là cách để chúng ta gìn giữ những giá trị truyền thống và phát huy trong cuộc sống hiện đại. Dự kiến, hội thi nấu cơm sẽ được tiếp tục tổ chức vào lễ tiệc Quan Thanh năm 2024 vào đúng giờ Tý (tức 12 giờ 00 phút) theo đúng tục lệ xưa. Việc khôi phục, tái hiện lại các lễ hội, trò chơi dân gian truyền thống là nhiệm vụ và cũng là giải pháp quan trọng để địa phương duy trì và quảng bá, phát triển du lịch, đáp ứng nhu cầu thăm quan, trải nghiệm văn hóa khi du khách đến với điểm du lịch văn hóa cộng đồng Bạch Hạc nói riêng, thành phố Việt Trì – thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc nói chung”./.