Dạo quanh một số hiệu sách lớn, nhỏ trong thành phố Việt Trì, dù đã vào năm học được hơn một tháng nhưng dễ nhận ra ở những khu vực sách dành cho học sinh các cấp rất đông phụ huynh tìm hiểu chọn lựa sách cho con. Tại các hiệu sách, sách tham khảo được bày bán với số lượng khá lớn. Các môn học cơ bản như: Ngữ văn, Toán, Tiếng Anh… có số lượng khoảng 30 - 35 đầu sách các loại từ sách tham khảo dạng câu hỏi, bài tập; sách nâng cao; các dạng đề luyện thi, đề ôn tập, sổ tay học tập,… tùy theo các cấp học. Sách tham khảo đa dạng ở chỗ ngoài những môn học cơ bản, kiến thức từ các bộ môn liên quan như: Khoa học, công nghệ, giáo dục công dân,… cũng được điểm tên với những bài tập bổ trợ, cập nhật chương trình học mới không chỉ giúp học sinh trau dồi kiến thức mà còn rèn luyện nâng cao trình độ môn học. Nhưng cũng chính sự sôi động này lại khiến nhiều phụ huynh đau đầu khi muốn lựa chọn sách phù hợp với con em mình trước vô số chủng loại có tên gần giống nhau như vậy.

Thời điểm đầu năm học là lúc thị trường sách sôi động nhất, ngoài những bộ sách giáo khoa, phụ huynh thường tìm hiểu và mua thêm một số loại sách tham khảo với mong muốn con em mình nâng cao thêm kiến thức. Tuy nhiên việc lựa chọn những cuốn sách tham khảo phù hợp, hướng dẫn cho con em sử dụng và phát huy hiệu quả của sách lại không hề đơn giản. Chị Trần Bích Liên, phường Tân Dân, thành phố Việt Trì chia sẻ: “Mỗi năm tôi thường dành khoảng 1.000.000-2.000.000 VNĐ để mua sách tham khảo cho con. Những đầu sách tôi lựa chọn thường là sách hướng dẫn giải bài tập trên lớp hoặc sách tham khảo nâng cao, bổ trợ kiến thức đã học sát với kiến thức cơ bản và nâng cao mức độ vừa phải để con có thể học thêm, hiểu sâu hơn bài học ngoài kiến thức học trên lớp”. Với tư tưởng “mua để an tâm”, nhiều bậc phụ huynh thường không ngần ngại bỏ ra một chi phí đáng kể để mua những cuốn sách giải bài tập cho con trẻ. Tuy nhiên, việc sử dụng sách tham khảo nếu không được phụ huynh quan tâm sát sao sẽ dễ dẫn đến thói quen học sinh ỷ lại vào sách giải, lười tư duy, không tự giác học tập.

Thực tế, tình trạng học sinh “lạm dụng” sách tham khảo như một bảo bối mỗi khi gặp những dạng bài tập khó hoặc sử dụng đáp án giải bài tập trong kiểm tra, thi cử không còn trở nên xa lạ. Rất nhiều trường hợp học sinh thường xuyên sử dụng sách tham khảo với mục đích “chống chế” bài tập về nhà, gian lận trong kiểm tra, sao chép bài văn mẫu,… dẫn đến sao nhãng học tập, kiến thức có nhiều lỗ thủng, tư duy chậm, năng lực học tập yếu kém. Vòng xoay kiến thức ngày càng đổi mới tạo ra nhiều áp lực trong quá trình học tập, sách tham khảo giống như “con dao hai lưỡi”, nếu sử dụng đúng cách sẽ góp phần củng cố, bổ trợ thêm kiến thức cho học sinh nhưng nếu lạm dụng quá dễ tạo nên thói quen khiến học sinh lệ thuộc vào lời giải sẵn, đánh mất sự chủ động, tích cực và sáng tạo trong học tập.

Để lựa chọn được những đầu sách thực sự chất lượng dành cho con em mình thì không chỉ phụ huynh phải là người tiêu dùng thông minh, mà vai trò, trách nhiệm định hướng của thầy cô giáo, ngành Giáo dục cũng rất quan trọng. Cô Đỗ Thu Hà, giáo viên bộ môn Ngữ Văn - Trường THPT Công nghiệp Việt Trì, thành phố Việt Trì cho biết: “Thị trường sách tham khảo hiện nay khá phong phú, đa dạng; tuy nhiên việc lựa chọn các tài liệu học tập cũng cần có sự  cân nhắc cho phù hợp bởi nội dung, yêu cầu đề ra của Bộ Giáo dục và Đào tạo mỗi năm đều có những điểm thay đổi khác nhau. Các em nên chọn những nguồn tài liệu có xuất xứ rõ ràng của các tác giả có uy tín, các nhà xuất bản lớn. Đặc biệt, hai năm qua, Sở Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức nhiều đợt sinh hoạt chuyên môn để biên soạn bộ đề, tài liệu tham khảo từ lớp 10 tới lớp 12 bám sát với cấu trúc, nội dung của đề thi THPT Quốc gia lớp 12 và lưu hành trong nội bộ tỉnh. Đây là bộ tài liệu rất hữu ích, huy động, tập trung được trí tuệ của các thầy giáo, cô giáo là giáo viên cốt cán trong tỉnh. Vì vậy, các em nên khai thác tối đa và sử dụng hiệu quả bộ tài liệu này để phục vụ tốt nhất cho việc học tập”.

Sách tham khảo ra đời với mục đích hệ thống lại kiến thức, thông qua các bài tập cơ bản và nâng cao để học sinh tự ôn tập lý thuyết, làm bài tập, khi chọn mua sách tham khảo phải hợp với trình độ của học sinh, chọn tác giả viết sách uy tín và cần mua chọn lọc, đủ dùng. Việc sử dụng sách tham khảo sẽ thực sự mang lại hiệu quả khi các em biết vận dụng, bám sát những kiến thức cơ bản và tự rút ra cho mình bí quyết để làm bài. Sách tham khảo của Nhà xuất bản Giáo dục, Đại học Sư phạm… cùng những tác giả uy tín như TS.Trịnh Thu Tuyết, GS.Nguyễn Đăng Mạnh, Đỗ Ngọc Thống, Chu Văn Sơn... bởi họ không những là các chuyên gia giáo dục mà có cả thâm niên sư phạm, trực tiếp giảng dạy, nên phương pháp viết sách dễ đọc, học dễ hiểu, đặc biệt, ít sai về lỗi khi biên soạn sách giáo khoa. Thầy cô giáo là những người trực tiếp giảng dạy kiến thức, nên cũng là người hiểu rõ lực học của từng học sinh, sẽ hiểu được các em đang yếu ở đâu, bị hổng kiến thức ở phần nào, nên tập trung vào kiến thức căn bản hay bồi dưỡng nâng cao… Do đó trước khi lựa chọn sách tham khảo, các bậc phụ huynh hãy đồng hành cùng con tham khảo ý kiến thầy cô và tìm đến các nhà xuất bản uy tín; nếu không nắm được thông tin rõ ràng, phụ huynh có thể đến hiệu sách của các nhà xuất bản sẽ được tư vấn cụ thể.